Cili është profili i juristit modern? A mjaftojnë vetëm dijet e marra në universitet? Çfarë aftësish duhet të ketë një jurist i ri për të qenë i suksesshëm? Pyetje këto, që me të drejtë shtrohen nga studentët e Juridikut, ndërsa secili prej tyre e sheh veten në një të ardhme në sallën e gjyqit. Erjona Canaj, Pedagoge e Fakultetit Juridik, Universiteti Europian i Tiranës, na sjell një profil të juristit modern. Po çfarë mendojnë vetë juristët e rinj për karrierën e tyre të ardhshme? Armer Juka, avokat pranë Studios Ligjore në Universitetin Europian të Tiranës dhe Armer Juka, avokat pranë Studios Ligjore në Universitetin Europian të Tiranës, në intervistat e tyre shprehen se jurist nuk bëhesh vetëm me teori. Praktika dhe përkushtimi, si dhe aftësi të tjera që fitohen gjatë viteve, janë shumë të nevojshme në këtë profesion. Njihuni me Klubin e Juristëve të Rinj në UET, çfarë synojnë studentët e ligjit dhe si arrijnë të vetëpërfshihen në aktivitete të ndryshme që i ndihmojnë për të fituar këto aftësi që do t’iu duhen nesër në profesion.
Si duhet të jetë juristi sot dhe si duhet të veprojë ai për t’u dalluar si jurist i suksesshëm? A mund të na e profilizoni “juristin modern”?
Juristët modernë dhe lektorët që ecin me hapin e kohës në këtë periudhë globalizimi dhe krize ekonomiko-financiare, po tentojnë sot të“gdhendin” një profil të ri juristësh. Studentët e rinj që zgjedhin të vazhdojnë studimet në Fakultetet e Drejtësisë, përballen me njohuri dhe sfida të reja.
Pra, me të drejtë shtrohet pyetja e rëndësishme: Si duhet të jetë juristi sot dhe si duhet të veprojë ai për t’u dalluar si jurist i suksesshëm në shoqërinë ku jeton?
Në mendimin tim, gjithçka nis nga formimi fillestar i juristit. Nuk mund të arrihet të realizohet me së miri një formim universitar në qoftë se në radhë të parë nuk shihet qartë objektivi që synohet të arrihet. Një bazë e shëndoshë në formim, sjell pa dyshim juristë me dije dhe të aftë për t’iu përshtatur rrethanave në çdo çast. Pikëpamjet juridike dhe filozofike lidhur me figurën e juristit, vërtet kanë ndryshuar. Sot edhe interpretimi i figurës së juristit, duhet të bëhet në përshtatje me kohën. Dihet që thelbi i punës së juristit është studimi dhe interpretimi i së drejtës, aplikimi i së drejtës dhe zbatimi më i mirë dhe korrekt i së drejtës. Megjithatë, profili dhe përmbajtja e re që po kërkohet për juristët, po analizohet mbështetur në ato që quhen trend-et apo figurat e reja të juristëve.
Debatet dhe propozimet për një jurist me profil të ri, simbol i realitetit shqiptar dhe zhvillimeve të fundit, duket se po tentojnë të shohin juristin e ri të lidhur ngushtësisht edhe me shkencat sociale, me mediat dhe me politikën. Mendoj se kultura e juristit sot, duhet t’i kapërcejë kufijtë e shkencave juridike dhe të përqafojë edhe shkenca të tjera, si: shkencat politike, mediat, shkencat politike, ekonomike etj.
Këtu mendoj se ka vend për të saktësuar që juristi në radhë të parë, ndërthur anën teorike me praktikën. Një element shumë i rëndësishëm ky për të gjithë ata që “ndërveprojnë” me ligjin dhe drejtësinë. Sot figura e juristit prezantohet shumë komplekse dhe e ndërthurur. Në Fakultetin Juridik në UET studentet e juridikut kanë në auditor, jo vetëm pedagogë dhe profesorë të shquar në fusha të ndryshme të së drejtës, por edhe pedagogë të cilët janë personalitete në drejtësi. Kjo vjen për qëllimin final të realizimit në auditor të asaj ndërthurjeje perfekte do të thosha, të teorisë me praktikën, përfitimin maksimal të së cilës e kanë studentët. Sot edhe marrëdhëniet mes teknologjisë dhe praktikës në studimet ligjore, paraqiten në mënyra dhe forma të reja. Ato nuk janë më vetëm praktikë dhe një aplikim i thjeshtë i koncepteve teorike, në mënyrë që të përfitojnë aftësi teknike, por praktika është bërë e domosdoshme për të formuluar një teori të mirë.
Si mund ta përkufizojmë “juristin modern”?
Këto kohë po jetojmë në një “shoqëri teknologjike”, e cila na lejon të lundrojmë gjatë në internet dhe të hapim dritare të reja dijesh. Kjo shoqëri, juristët i bën të jenë me kreativë, me të lirë për t’u shprehur, dhe me të hapur ndaj angazhimeve të reja, solidaritetit, inovacionit, zhvillimit dhe perspektivave të reja të shumta. Kjo ka shumë rrjedhoja pozitive, pasi rrit për shembull përgjegjësinë etike. Në këtë realitet, lloji i “krijimtarisë” te shkencat juridike, është edhe më i rritur dhe i larmishëm, por në të njëjtën kohë duhet të gjejmë kritere të reja për kontrollin dhe mbrojtjen ndaj arbitraritetit. Lidhur me këtë aspekt, nuk mund të lihet pa përmendur edhe çështja e burimeve të internetit, që shpeshherë e deformojnë informacionin dhe vetë të drejtën. Ndaj në këtë këndvështrim, detyra e juristit është edhe “shoshitja” e burimeve dhe informacioneve të marra, me qëllim studimin e një çështjeje apo instituteve të së drejtës.
Një karakteristikë tjetër e rëndësishme në profilin e juristit modern është edhe çështja e specializimeve, një tendencë kjo e viteve të fundit në çdo shoqëri. Kjo tendencë, edhe pse ndryshon në varësi të fushave të studimit, është prezente edhe në shkencat juridike. Ndoshta ka ardhur koha e juristit ekspert në një fushe të caktuar, të cilën ai e ka pasion, e studion dhe e aplikon më së miri. Kuptohet që studimi i mirëfilltë i fushave të veçanta të së drejtës dhe të drejtat specifike, kanë bërë që edhe juristët t’i kushtojnë më shumë vëmendje dhe të kultivojnë profesione të specializuara, për të fituar aftësi të veçanta dhe për t’u dalluar në shoqëri, në këto “mikrosisteme ligjore”.
Si mundet që studenti i sotëm i Juridikut të ndërlidhë teorinë me praktikën?
Po ashtu, juristi nuk mund të qëndrojë “i mbyllur” në studimet e tij. Ai duhet të jetë i hapur ndaj interesave që ka shoqëria në një kohë të caktuar. Pa dyshim që juristi sot, është bërë i vetëdijshëm se është e pamundur të punojë konceptet dhe institutet e shumta të së drejtës, pa marrë parasysh interesat bashkëkohore; nuk duhet vënë në dyshim e vërteta historike e burimeve ligjore apo e fushave dhe instituteve të ndryshme të së drejtës, por duhet të bëjë funksionale bashkëjetesën e të menduarit sistematik me mendimin problematik. Kur një pedagog vazhdon të insistojë për vite të tëra pa ndryshuar skemat dhe modelet e tij, pa u shqetësuar se çfarë po ndodh jashtë mureve të universitetit në shoqëri dhe në botë, edhe nxënësit e tij më besnikë dhe të devotshëm do të pranojnë një mungesë lidhjeje të mësimdhënies së tij me realitetin.
Nga ana tjetër, realiteti po tregon që juristët duhet të kenë këndvështrim e formim sa më global e ndërkombëtar; duhet të jenë në gjendje të njohin dhe përballen me debatet dhe sfidat që vijnë si pasojë e rolit dhe ndikimit të institucioneve ndërkombëtare dhe implementimit të së drejtës në të drejtën kombëtare. Ky aspekt ka të bëjë me proceset e unifikimit të së drejtës në nivel ndërkombëtar dhe rajonal, si Bashkimi Europian apo Këshilli i Europës. Mund të përmendim këtu edhe disa sektorë specifikë; siç është e drejta private, ndërkombëtare private, trashëgimia, e drejta familjare, po ashtu edhe e drejta publike dhe penale. Ndaj të rinjtë duhet të jenë të frymëzuar nga kultura dhe fryma mbikombëtare.
Armer Juka, avokat pranë Studios Ligjore në Universitetin Europian të Tiranës: “Juristi i mirë, një negociues i mirë”
Të jesh një avokat i suksesshëm nuk është aspak e lehtë, aq më tepër një avokat i ri. Armeri thotë se, në mendësinë shqiptare, avokati konsiderohet si një “pisqollë e paguar” për të dërrmuar kundërshtarin në rast konfliktesh. Por ai dëshiron të sjellë një frymë të re te juristët e rinj, që përgatiten në auditorët e Universitetit Europian të Tiranës. “Në semestrin e dytë, do të ingranojmë në kurrikulat akademike, lëndën e teknikave të negocimit për juristët.” – thotë ai, – “Kjo është një përpjekje për ta zhvendosur perceptimin dhe rolin e avokatit nga një luftëtar në shërbim të klientit, drejt një modeli ku avokati është një profesionist i spikatur në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve apo në negocimin e kontratave, duke i sjellë një vlerë të shtuar palëve pjesëmarrëse. Për herë të parë, kjo kurrikulë është introduktuar në Universitetin e Harvardit nga Programi mbi Negocimin.”
Por juristët e rinj në prag diplomimi dhe në fillim të karrierës, duhet të lexojnë shumë. Armeri thotë që gama e çështjeve, të cilat ata do të marrin në shqyrtim, është goxha e gjerë dhe ata duhet të kenë njohuri nga shumë fusha të shkencës dhe teknikës. Jo vetëm kaq, por përditësimi i informacionit dhe i dijes, është thelbësor në punën e tyre. “Kjo është këshilla që i kam dhënë vetes në fillim të karrierës sime dhe këshilla që u jap studentëve juristë. E drejta është një gjë e gjallë, e cila interpretohet dhe ndikohet nga zhvillimet e përditshme në fushën politike, ekonomike dhe shoqërore.” -thotë ai.
Jo më pak e rëndësishme është që studentët e së drejtës të zhvillojnë atë që quhet “ndërgjegjësimi tregtar”.
Shumica e kontratave dhe e mosmarrëveshjeve, për klientët, kanë në radhë të parë një domethënie ekonomike apo tregtare – si do ndikojë kjo kontratë në rritjen e të ardhurave apo si mund të dëmtojë një proces gjyqësor biznesin e tyre. “Prandaj për avokatin është thelbësore që ai të kuptojë interesin tregtar të klientit, sepse ky i fundit pak do t’ia dijë për doktrinën juridike apo precedentët gjyqësorë” – përfundon Armeri.
Ili Gërdupi, Praktikant i avokatisë pranë Studios Ligjore në Universitetin Europian të Tiranës: “Puna, durimi dhe aktivizimi, çelësi për sukses”
Student në Master në Universitetin e Tiranës, në programin ‘E drejtë biznesi e Bashkimit Europian’ dhe praktikant i avokatisë pranë Studios Ligjore në Universitetin Europian të Tiranës, Ili Gërdupin e karakterizon pasioni i veçantë për degën e tij të studimeve. Pavarësisht se gjendet pikërisht në fazën kur do t’i duhet të eksperimentojë shumë në përpjekjen për të krijuar hapësirën e vetë si profesionist i së drejtës, ai shprehet optimist mbi mundësitë që juristi krijon kur punon me përkushtim. Në prag të diplomimit, ai e ka përgatitur veten psikologjikisht: “Një student drejtësie në fillim karriere, e pret shumë punë. Juristi i ardhshëm, në fillimet e veta do të përballet me nevojën për të marrë bazat e praktikës së profesionit të vetë në një zyrë ligjore, ku fatkeqësisht, do t’i kërkohet shumë angazhim, por do të paguhet pak. Mund të punojë deri në 60 orë në javë nga 40, me pagesë minimale apo orë shtesë pune të papaguara, apo edhe pa siguracion. Pritshmëritë tona si studentë drejtësie, në fillim, janë shumë të ulëta. Jemi parapërgatitur se në fillim, do të keqpaguhemi. Ili thotë se dy elementë tepër të rëndësishëm në përgatitjen e juristëve të ardhshëm, mbeten përfshirja aktive në praktikë në studio ligjore dhe kultura e punës me shkrim. “Puna në skuadër është domosdoshmëri sepse çështjet që merren në shqyrtim janë shumë komplekse. Studentët duhet të synojnë kryesisht praktikën në studio ligjore me disa persona, për ta kultivuar këtë cilësi.” – thotë ai , e ndërkohë shton – “Ajo që në anglisht quhet “litigation”, të folurit e avokatit, është pjesa finale e procesit juridik prej së paku tre muajsh që mund të marrë një çështje. Pjesa thelbësore e punës është ‘pas kuintave’ dhe qëndron te pjesa voluminoze shkresore dhe te kultura e hartimit të dokumenteve.” Jo vetëm formimi teorik, por edhe praktika e tij në Studion Ligjore të UET, i ka mësuar Ilit se profesioni i Juristit, ka nevojë jetike për përgatitje praktike dhe efektshmëri profesionale që kalon përtej notave të mira dhe mesatares akademike.
Takimi i parë i Klubit të Juristëve të Rinj për vitin akademik 2015-2016
Cili është ekuilibri mes së drejtës dhe të moralshmes? Ishte kjo tema e diskutimit në mbledhjen e parë të Klubit të Juristëve të Rinj për këtë vit akademik. Teoritë e së drejtës dhe diskutimi mbi to ishin pjesë qendrore e diskursit që zhvilluan të ftuarit në takim. Pjesëmarrësit ishin të shumtë, duke filluar që nga studentë të Fakultetit të Drejtësisë të të tria viteve të nivelit Bachelor, pedagogë të rinj e të vjetër, asistentë pedagogë dhe juristë të interesuar mbi zhvillimet juridike. Brikena Mile, asistente pedagoge, në fjalën e saj, u shpreh që jo më kot takimi i parë i Klubit të Juristëve të Rinj nisi me trajtimin e kushteve filozofike të së drejtës, pasi në thelb, aty gjendet origjina e ligjit. Në mbledhjen e tij të parë, Klubi pati mjaft debate mes studentëve dhe pedagogëve për natyrën e teorive të mëdha të së drejtës – të Drejtës Natyrore dhe Pozitive, Utilitarizmit dhe Teorisë Kantiane të së drejtës – tregues ky, i interesit të madh të studentëve për këtë hapësirë përtej-akademike në UET. Një hapësirë të rëndësishme diskutimi, ndër të tjera, mori edhe çështja e lirisë dhe sigurisë në sistemin e së drejtës. Cila nga ato duhet të prevalojë për njeriun? Liria e tij apo siguria përballë sfidave moderne? Profesoresha e asociuar Migena Leskoviku, sqaroi se në themel të sistemit të së drejtës qëndrojnë të drejtat e njeriut, prandaj elementet e së Drejtës Pozitive kombinohen me elemente të së Drejtës Natyrore. “Kjo është e shprehur shumë mirë në nenin 5 të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut”, – tha ajo. Më herët, profesoreshë Migena, njëherësh edhe shefe e departamentit të së Drejtës Publike në UET, u shpreh mjaft entuziaste për krijimin e Klubit të Juristëve të Rinj, si një bashkëpunim i frytshëm i qeverisë studentore të universitetit dhe këshillit pedagogjik: “Më e rëndësishmja nga të gjitha në këtë drejtim, mbetet dëshira e mirë për të zhvilluar debat dhe për të kultivuar mendimin juridik.” – shtoi ajo.
Shtatë aftësitë e nevojshme për t’u bërë një jurist i mirë
Rifutja në ritmin e punës, çdo fillim viti, mund të jetë e vështirë për studentët. Por për studentët e drejtësisë , kjo periudhë, është një stres i dyfishtë.
Aplikimi për vendet bosh të punës – një periudhë kjo prej dy ose katër javësh përvojë pune në një firmë ligjore – janë një “gur themeli drejt një kontrate trajnimi”, sipas Matthew White, bashkëpunëtor në Herbert Smith Freehills. Por formularët e aplikimit janë shumë funksionalë dhe pas një hetimi të shpejtë, shumë studentë të drejtësisë mund t’u tremben.
Sarah Burson, e sapodiplomuar dhe menaxhere zhvillimi në firmën “Holman Fenwick William”, thotë se nuk ka asnjë formulë magjike për të shkruajtur një aplikim të suksesshëm. Sidoqoftë, firmat po kërkojnë nga aplikantët të kenë disa aftësi specifike. Më poshtë janë disa nga këto cilësi që aplikantët duhet të demonstrojnë për një aplikim të suksesshëm:
- Aftësitë analitike dhe vlerësuese
Çdo problem i lidhur me ligjin, kërkon aftësi analitike dhe vlerësuese. Klientët paraqesin tek avokati një model fakti dhe presin që avokati ta zbërthejë atë dhe të eksplorojë zgjidhje të ndryshme ligjore dhe të garantojë meritat respektive të secilit.
Mund të ketë hapësira në informacionin ekzistues dhe një avokat duhet të dijë pyetjet e sakta që duhet të bëjë. Thomas Williams, bashkëpunëtor te firma “Slaughter and Mary”, thotë që të qenit i aftë “të vlerësosh detajet e vogla kur ndërton dhe mendon sfondin e gjerë” është thelbësore.
Duke organizuar procese të simuluara gjyqësore, universitetet ofrojnë mënyra për të ndihmuar procesin e formimit të studentëve dhe për t’i vënë aftësitë e tyre në kontekst ligjor, gjithnjë e më shpesh. Simon Johnson, partner me Freshfields Bruckhaus Deringer, thotë që aktivitete të tilla ofrojnë shansin e përkryer “për të aplikuar njohuritë teorike në praktikë dhe për të demonstruar interes dhe përkushtim ndaj çështjeve ligjore”. Bashkë me këtë, të qenit brenda një mjedisi që zhvillon debat, është domosdoshmëri për një student drejtësie, në mënyrë që, të jetë gati të përballet me çështjet e mëdha të shoqërisë.
- Puna në skuadër
Jeta e vetmuar e një baristi, bën kontrast të madh me përpjekjen bashkëpunuese të një avokati, për shembull. Rick Jones, bashkëpunëtor nderi te firma ‘Jones Mitchell’, thotë: “Puna në skuadër është e rëndësishme, sepse lloji i punës që ne bëjmë është aq i komplikuar dhe i gjerë, saqë ka shumë pak gjasa të arrish të punosh mbi një projekt, tërësisht i vetëm.”
Shpesh, departamente të tëra ngarkohen të zgjidhin një detyrë të vetme ligjore, dhe është jetike për një avokat që të marrë pjesë në të gjitha këto ekspertiza dhe të japë maksimumin me këdo që bashkëpunon.
- Komunikimi i shkruar
Një pjesë e madhe e jetës së avokatit do të kalojë mbi shkresa dhe dokumente. “Arti i të qenit një avokat i mirë qëndron tek të qenit i aftë për ta përcjellë informacionin në mënyrë të ngjeshur”, -thotë Caroline Sarson, e diplomuar dhe menaxhere trajnimi në firmën “King and Wood Mallesons”. Në fakt, është jetike të qenit i aftë të kuptosh si dhe kur të alternosh një dokument të shkruar dhe nëse do të jetë konciz dhe aq i qartë, saqë të arrijë të shpjegojë një çështje komplekse ligjore apo të kundërshtojë formalisht një vendim gjyqësor. Pavarësisht çfarë subjekti përmban, të shkruarit e artikujve për revistën universitare të studentit, janë jo vetëm një mundësi e mirë për të treguar aftësinë tënde të të shkruarit, por gjithashtu, edhe një aplikim i menaxhimit të kohës, punës në grup dhe respektimit të limiteve kohore të punës.
- Një mendësi globale
Puna e një juristi ka avantazh: është në ballë të shumë marrëveshjeve të mëdha dhe mund të kalojë kufijtë e shumë vendeve. Klientët mund të jenë nga pjesë të ndryshme të botës së madhe të biznesit ndërkombëtar dhe takimet me ta apo vizitat e ndryshme të punës, mund të ndodhin kudo dhe kurdo që e kërkon nevoja.
Nuk duhet të druheni nga udhëtimet dhe shpenzimet që do t’ju duhet të paguani – avokatët duhet të jenë të aftë, e të përpiqen madje, t’u mbijetojnë destinacioneve të largëta anekënd botës. Mbi të gjitha, ashtu si e shpjegon firma CMS në faqen e vetë virtuale: “të qenit një ekspert në një kulturë të caktuar mund të të japë një avantazh që studentët e tjerë nuk e kanë.” Përmendni aftësitë tuaja në gjuhët e huaja dhe mos u shqetësoni nëse ato nuk janë shumë të mira; Sarson thotë që të flasësh një gjuhë të huaj rrjedhshëm është një avantazh jo domosdoshmërisht, me çdo kusht thelbësor.
- Ndërgjegjësimi ndaj tregut
Pak studentë e kuptojnë kuptimin e ndërgjegjësimit komercial dhe faktin që kjo gjë mund të jetë një problem. Sipas Lily Walker Parr dhe Luke Taylor – student të drejtësisë, në vitin e dytë në Bristol dhe King’s College – ankohen se ndërgjegjësimi komercial duket shumë abstrakt për t’u arritur dhe është “fjalia më vicioze e thënë ndonjëherë”.
Por ky është një koncept kyç që duhet të kuptohet. Në thelb, ndërgjegjësimi komercial është të kuptosh dy ide: e para, që një firmë ligjore është biznes si gjithë të tjerët dhe e dyta, të gjitha gjyqet e botës së biznesit drejtojnë nevojat ligjore të klientit dhe duhet të jeni të aftë të reagoni ndaj tyre me profesionalizëm.
- Aftësitë organizuese
Jeta e juristit është e ngjeshur. Duhen ndjekur gjyqet, duhen organizuar takimet me klientët, duhen skicuar kontratat dhe shumë gjëra të tjera. Samantha Hope, menaxhere e rekrutimeve të të diplomuarve te firma ‘Shoosmiths’, thotë: “Stazhierët duhet të ballafaqohen me shumë gjëra në të njëjtën kohë, pavarësisht nëse këto janë rregullimi i shkresave, ndjekja e ndeshjeve të futbollit apo rregullimi e planeve verore”.
Përmendja e çdo eventi ku ke dhënë ndihmën tënde për t’u organizuar apo anëtarësia jote në staf, është domosdoshmëri kur përpiqesh të tregosh këto aftësi.
- Pasioni për firmën ligjore
Ka një numër të madh firmash, të cilat ofrojnë vende pune si jurist. Disa prej tyre e dinë se, me shumë gjasa ju jeni duke aplikuar për to. Megjithëse mund të jeni kandidati më i mirë në pikëpamje akademike, firmat duan njerëz që janë sinqerisht të interesuar, e madje, të ngazëllyer për të punuar me to – sepse puna e një juristi është e ngjeshur dhe kërkon 100% përkushtim.
Ka kuptim të aplikoni vetëm për ato firma tek të cilat do të dëshironit sinqerisht të punonit me pasion. Shfaqja më e vërtetë e pasionit për punën, qëndron te sinqeriteti i kërkesës. Aplikimi për një vend pune vakant, mbushur me fjali boshe e të fryra me deklarata dashurie për firmën, ka shumë gjasa të mos merret seriozisht.
Burimi: The Guardian