Përkrah mësimdhënies dhe të mësuarit, një mision i tretë i universitetit duhet të jetë inovacioni, drejt qëllimit kryesor të mbështetur në një ekonomi me dije të vlerave sociale. Në thelb universiteti shihet si një inovator akademik, inkubator dhe institucion gjithëpërfshirës
Inovacioni, sipërmarrja dhe konkurrueshmëria nuk kanë qenë kurrë larg axhendës së Procesit të Bolonjës. Që në kohën kur e kanë përmendur për herë të parë në Deklaratën e Bolonjës më 1999, deri në takimin ministror në vitin 2015, në Yerevan, Armeni, risia dhe angazhimi i vazhdueshëm i Bolonjës për të ka qenë shumë i theksuar.
Në një raport të konferencës në kuadër të procesit të kërkuesve shkencorë të Bolonjës në vitin 2014, u ngrit koncepti i misionit të tretë për edukimin. Duket se përkrah mësimdhënies dhe të mësuarit, një mision i tretë i universitetit duhet të jetë inovacioni, duke iu lejuar universiteteve idetë në rrjet, konceptet dhe praktikat më të mira, të gjitha drejt qëllimit kryesor të mbështetur në një ekonomi me dije të vlerave sociale. Në thelb universiteti shihet si një inovator akademik, inkubator dhe institucion gjithëpërfshirës.
Studentët e zgjuar dhe mësimi i inovacionit
Pyetja e rëndësishme që shtrohet është: “Si mund të vazhdojë funksionimi i Procesit të Bolonjës si një motor inovator?” Brenda një konteksti ndërkombëtar të teknologjive përçarëse, lëvizjeve demografike dhe ekonomive të globalizuara, procesi duhet të pranojë se studentët po bëhen më të zgjuar dhe më të kujdesshëm në lidhje me matjen e vlerës afatgjatë të një arsimi universitar dhe po marrin më me kujdes vendimet jetësore.
Duke u mbështetur në këtë pikë, Procesi i Bolonjës i ka ndihmuar universitetet në mbarë botën që të futen në një terren të ri, për sa i përket shpërndarjes së edukimit, gjë që është shfaqur te këta studentë.
Risitë e politikave të avancuara nga Bolonja, kanë nxitur ndryshime të mëdha në metodat e mësimdhënies dhe të nxënit, për t’i bërë universitetet europiane më kompetitive dhe efektive duke inkurajuar lëvizshmërinë akademike të mësuesve dhe studentëve, duke promovuar kështu të mësuarin me në qendër studentin, me ndërtimin e një modeli të mirëpërcaktuar të tri cikleve të arsimit të lartë, duke krijuar një shtesë te diplomat dhe duke mbështetur një degë përmes European Credit Transfer System apo ECTS.
Zona europiane e arsimit të lartë ose EHEA, një rajon konkurrues në rang ndërkombëtar i vendosur nga Procesi i Bolonjës në vitin 2010, duke ndjekur konferencën ministrore në Budapest dhe Vjenë, përbëhet nga 48 shtete. Aktorë të tjerë përfshijnë Komisionin Europian së bashku me 8 anëtarë konsultativë pa të drejtë vote, të cilët janë me interes për politikën e arsimit europian.
Mbase gjëja më inovative dhe e shquar është se vizioni i Bolonjës, ishte që vendet të merrnin pjesë në mënyrë vullnetare, jo detyruese, gjithashtu dhe inkurajuese, por jo duke mandatuar bashkëpunimin e qeverisë së brendshme.
Duke marrë parasysh tendencat që rezultojnë nga vështirësitë sociale, politike dhe ekonomike, të cilat i ka përballuar Europa në më shumë se 1 dekadë e gjysmë, është e habitshme si funksionon ende parimi i pjesëmarrjes vullnetare.
Gjendemi në një periudhë ku Europa vazhdon të përballet me sfida të rëndësishme. Duke përfshirë shpërthimet nga një krizë e zgjatur financiare, një rritje të shënuar populiste, partitë antistabilizuese u përballën me elektoratin europian dhe një nacionalizëm të rilindur.
Për shumë, Procesi i Bolonjës vazhdon të veprojë si një ndërveprues. Funksionon si burim i unitetit dhe identitetit europian duke vepruar si një strehë e sigurt për politikën e inovacionit kundër kakofonive ose disa forcave më të rrëmbyera, duke kërkuar tërheqje nga çdo lloj Unioni rregullator apo organizate.
Fuqia e lëvizjes së lirë
Koncepti i politikave të inovacionit është ilustruar në veçanti nga dy shtyllat e Bolonjës, mobiliteti dhe dimensioni social. Në rastin e mobilitetit social, Procesi i Bolonjës ka pranuar se lëvizja e lirë është fuqi dhe ka inkurajuar rrjedhjen ndërkufitare të kapitalit njerëzor, mallrave, shërbimeve, teknologjisë dhe punës.
U mendua inkurajimi i studentëve për të kaluar një pjesë të studimeve të tyre universitare të zhytur në një vend të ri, do të nxisë mjeshtërinë në pavarësinë personale, përballimin me një mjedis të ri gjuhësor dhe përshtatjen me një kulturë të panjohur, thirrjen dhe mprehjen e aftësive të kreativitetit, reflektimit, përshtatshmërisë dhe mendimit kritik.
Pavarësisht disa pengesave duke përfshirë këtu kompleksitetet financiare dhe kërkesat burokratike, sipas raportit të fundit të Bolonjës në vitin 2015, numri i studentëve mobile vazhdon të rritet.
Sjellim si shembull Spanjën, ku me qëllim përmbushjen e standardeve të cilësisë dhe të vetëdijshme për angazhimet e tyre në procesin e Bolonjës, universitetet kanë ridizenjuar kurrikulën e mësimit të anglishtes, duke mbajtur një sy në të dyja standardet e cilësisë europiane dhe praktikave inovative në mësimdhënie dhe metodologjive të përdorura nga institucionet terciare të EHEA. Qëllimi është forcimi i kompetencave të gjuhës dhe t’i ndihmojë studentët në përpjekjet e tyre në drejtim të mobilitetit dhe ndërkombëtarizimit.
Iniciativa të tilla kanë ndikuar në rezultatin e rritjes së numrit të studentëve dhe studiuesve që kanë përhapur qasjet e tyre inovative, ide të të gjithë sektorëve të ndryshëm të tregut të punës dhe gjeografike në rritje, duke thelluar ndjenjën e identitetit panevropian dhe qytetarisë në mesin e të rinjve.
Përveç kësaj, shtetet pjesëmarrëse të Bolonjës vazhdojnë të bëjnë një rregullim të imët të modeleve lëvizëse, studentëve jo tradicionalë dhe talentet e tyre, të cilat në të kaluarën kanë qenë në gjendje për të hyrë në shumë mundësi të ndërkombëtarizuara dhe tani shohim që perspektivat e tyre vijnë duke u rritur. Kjo na çon drejt një tjetër politike kyçe, atë të dimensionit social.
Zgjerimi i qasjes
Në dimensionin social, janë bërë përpjekje për të siguruar grupet tradicionalisht të nënpërfaqësuara, duke përfshirë ato të kategorizuara si me aftësi të kufizuara, të statusit të ulët social-ekonomik dhe grupet e emigrantëve dhe imigrantëve që janë të vendosur në rrugët e arsimit të lartë.
Ndërsa rezultatet ndryshojnë nga vendi në vend, në një Eurydice të shkurtër më 2014, Irlanda, Mbretëria e Bashkuar dhe Finlanda janë veçuar për monitorimin e tyre të vazhdueshëm të kujdesshëm të dimensionit social dhe zgjerimin e mundësive të tyre për mësim për popullsitë e nënpërfaqësuara, diçka që ndoshta nuk do të kishte ndodhur pa motivimin nga ana e Bolonjës.
Ky theks në përfshirjen sociale ka ushqyer edhe shkëndija demokratike në disa vende, ku nuk kanë kaluar pa u vënë re. Në një deklaratë të regjistruar të ministrave më 2015, ata premtuan se do të punonin me studentët dhe stafin nga zonat konfliktuale, duke iu mundësuar atyre kthimin në shtëpi dhe të avokojnë për përmirësimin e brendshëm, si dhe një kohezion të madh social, ekonomik. Procesi po i kushton rëndësi të madhe edhe përparimeve politike.
Megjithatë linjat qendrore të veprimit të Bolonjës, duke përfshirë këtu dhe ato të dimensionit social dhe mobilitetit, kanë sjellë disa rezultate mjaft pozitive. Ato vazhdojnë të jenë me hope dhe kjo ka bërë që të ketë një ndikim në kapacitetin e inovacionit.
Në publikimin e Pikëve Rajonale të Inovacionit, në vitin 2015 nga Komisioni Europian, u bë krahasimi me matjet e performancës së inovacionit, duke përfshirë numrin e doktorantëve të rinj, popullsinë mes 30 dhe 34 vjeç me arsim të lartë, aplikimet për patentë dhe bashkëbotimet shkencore ndërkombëtare, duke treguar bashkëpunimin ndërkufitar.
Në mesin e vendeve europiane, u shfaq një boshllëk i rëndësishëm inovativ, pasi u sugjerua që të bëhej një ndarje gjeografike. Në raportin “Liderët Inovativë” përfshinë Suedinë, Danimarkën, Finlandën dhe Holandën. Ndërsa tek “Inovatorët modestë ose të moderuar” përfshiheshin Bullgaria, Polonia, Hungaria dhe Rumania.
Këto vende lindore europiane, të gjitha nënshkruese të Procesit të Bolonjës, mund të kenë nevojë për një rishikim të qasjeve të tyre në arsimin e lartë, duke forcuar konkurrueshmërinë e tyre dhe përsosmëritë e reja, bashkëpunimin ndërkombëtar dhe përfshirjen sociale, diçka që ndoshta Bolonja duhet ta përshpejtojë.
E ardhmja
Si mundet të deklarojë Procesi i Bolonjës dhe vizioni i tij, që do të mbeten të qëndrueshme, relevante dhe çfarë është më e rëndësishmja inovative?
Të qenit ende larg një ndërmarrje e përfunduar, procesi mbetet një punë në progres, e cila do të vazhdojë të shërbejë si një hapësirë për dialog jetik, ku një sërë çështjesh që lidhen me mësimdhënien dhe të mësuarin janë diskutuar, analizuar dhe zgjidhur. Tregtia e lirë e ideve ende ka një peshë të madhe dhe vektorët e ardhshëm të ndërmarrjeve të reja për studentët janë planifikuar në mënyrë që të çojnë drejt ndryshimeve.
Për sa i përket të ardhmes, plani i punës deri në vitin 2018 përfshin monitorimin e gjendjes aktuale të zbatimit të Bolonjës, duke patur një vëmendje të lartë në çështjet e tilla si shtojca e diplomës, niveli i përputhshmërisë së demonstruar nga anëtari i fundit i Bolonjës, Bjellorusia në lidhje me udhërrëfyesin e përshtatur të tyre për reforma.
Përveç kësaj, përmendet dhe një qëllim i ri specifik, prioritetet dhe inovacionet do të fokusohen për të ardhmen e EHEA.
Ndërkohë që Procesi i Bolonjës vazhdon të gdhendë dhe të përcaktojë këto qëllime, aftësia e tij për të përparuar dhe për të ndryshuar në përputhje me kohën, duke mbetur të shkathët, të përgjegjshëm dhe elastikë, mund të përcaktojë trashëgiminë e qëndrueshme të inovacionit. Do të jetë interesante të shohim nëse në klimën ekzistuese europiane të daljeve, Procesi i Bolonjës do të mundet të hapë rrugë të reja, jo vetëm për të shpejtuar procesin, por edhe për ta shtyrë më para atë.
*Autori, Joseph M Piro është profesor i politikës arsimore dhe psikologjisë në Long Island University, SHBA. Libri i tij titullohet “Revolucionarizimi i politikës së arsimit të lartë: Inovacioni dhe Procesi i Bolonjës”. Përgatiti: Eva Drita